«ГІГІЄНА Є МІРИЛОМ КУЛЬТУРИ»: УКРАЇНСЬКІ ФАХОВІ КОЛА ТА ГІГІЄНІЧНИЙ РУХ У ЛЬВОВІ НА ПОЧАТКУ ХХ СТОЛІТТЯ
Констатовано, що розвиток сфери громадського здоров’я та підпорядкування вимогам гігієни всіх сфер змінювали життя європейських суспільств упродовж «довгого» ХІХ ст. Зазначено, що на зламі століть гігієнічний рух виник також у Львові, але формувався він переважно в польських професійних середовищах, а через участь у спільному професійному просторі провінції до нього поступово долучалися й українські фахівці, передовсім лікарі. Проте відзначено, що розвиток польського й українського національних рухів у Галичині зумовлював також «націоналізацію» широкого спектра питань, які стосувалися гігієни, що засвідчує внесення проблем громадського здоров’я та гігієни до переліку головних чинників подальшого розвитку тогочасного українського суспільства, їх виділення в окрему секцію на просвітньо-економічному конгресі товариства «Просвіта» 1909 р.
Зазначено, що в подальшому фаховим осередком для формування кола українців-прихильників гігієни стало Українське лікарське товариство та започаткований ним часопис «Здоровлє»; основні зусилля спрямовано на ведення просвітницької роботи і виховання «гігієнічного способу життя». Констатовано, що поряд із гігієною поширювали також національні ідеї, і навпаки, бо гігієна належала до показників цивілізованості та культури народів; переважно лікарське середовище виконувало роль «гігієністів-популяризаторів», намагалося забезпечити українську присутність в інституціях громадського здоров’я провінції та держави і планувало доповнити їх новими.
25 lit diialnosty Ukrainskoho tekhnichnoho tovarystva. (1935). Lviv [in Ukrainian].
25-littia ukrainskoho likarskoho tovarystva i medychnoi hromady. (1975). (2nd ed.). Lviv‒Chicago [in Ukrainian].
Arkusha, O. (2006‒2007). Polsko-ukrainski dyskusii pro natsionalnyi kharakter Skhidnoi Halychyny na pochatku 19 st. Ukraina: kulturna spadshchyna, natsionalna svidomist, derzhavnist. Confraternitas. Yuvileinyi zbirnyk na poshanu Yaroslava Isaievycha, 15, 586‒606 [in Ukrainian].
B. Ch. (1912). Hihiiena pysannia. Zdorovlie, 10, 158‒159 [in Ukrainian].
B. Yul. (1913). Polovi neduhy a shkilna molodizh. Zdorovlie, 7, 97‒104 [in Ukrainian].
Barzhytskii, I. (1893). Yak dbaty o zdorovlie? Dlia uzhytku selian y malomishchan. (O. Dakura, Trans.). Lviv [in Ukrainian].
Bibliohrafiia i krytyka. (1913). Zdorovlie. 9, 141‒142 [in Ukrainian].
Bilynskyi, B. (2010). "Prosvita" i narodne zdorovia. Ukraina: kulturna spadshchyna, natsionalna svidomist, derzhavnist. "Prosvita" ‒ oberih nezalezhnosti ta sobornosti Ukrainy. Lviv, 19, 201‒206 [in Ukrainian].
B-k Iv. (1912). Nashi klimatychni statsyi. Zdorovlie, 9, 137‒139 [in Ukrainian].
Blahyi, V. (1999). Studenty-medyky lvivskoho universytetu na pochatku 20 st. (1900‒1914). Lviv: misto‒suspilstvo‒kultura. Visnyk Lvivskoho universytetu. Seriia istorychna. Spetsialnyi vypusk, 409-420 [in Ukrainian].
Bohachevska-Khomiak, M. (1995). Bilym po bilomu. Zhinky v hromadskomu zhytti Ukrainy 1884‒1939. Kyiv [in Ukrainian].
Bozheiko, Yu. (1912). Hihiiena v speku. Zdorovlie, 9, 139‒142 [in Ukrainian].
Bozheiko, Yu. (1913). Vsenarodna kasa khorykh. Zdorovlie, 11, 169‒171 [in Ukrainian].
Brak dobroi vody do pyttia. (1913). Zdorovlie, 9, 136‒137 [in Ukrainian].
Dakura, O. (1894). Nashi dity: likarskyi poradnyk dlia ruskykh materiv. Lviv [in Ukrainian].
Delegacye. Prezydyum Zjazdu. (1911). Dziennik XI Zjazdu lekarzy i przyrodników polskich w Krakowie, 2, 3‒4 [in Polish].
Demel, M. (1964). Pedagogiczne aspekty warszawskiego ruchu higienicznego (1864‒1914). Wrocław [in Polish].
Do kolegów narodowości ruskiej. (1903). Głos lekarzy, 5, 10 [in Polish].
Dolynskyi, M. (1914). Silski babky-povytukhy. Zdorovlie, 2, 21‒23 [in Ukrainian].
Dr. Podlewski, K. (1903). W sprawie ruskich artykułow. Głos lekarzy, 11, 7 [in Polish].
Drymalyk, S. (1913). Chakhotka u nashykh selian i mishchan. Zdorovlie, 9, 132‒136 [in Ukrainian].
Drymalyk, S. (1913). Chakhotka u nashykh selian i mishchan. Zdorovlie, 10, 150‒153 [in Ukrainian].
Drymalyk, S. (1912). Pro potsilui. Zdorovlie, 3, 43‒44 [in Ukrainian].
E. O. (1909, Liutyi 13). Z prosvitno-ekonomichnoho zizdu. Narady higienichno-humanitarnoi sektsyi. Dilo, 32, 1‒2 [in Ukrainian].
Grek, J., Ziembicki, W. (1928). Pół wieku. Rzut oka na kronikę Towarzystwa Lekarskiego Lwowskiego (1877‒1927). Lviv [in Polish].
Gubert, V. (1904). 25 let nauchno-prakticheskoi deyatelnosti Vysochaishe utverzhdennogo Russkogo obshestva Ohraneniia narodnogo zdraviia: kratkii istoricheskii ocherk. Sankt-Peterburg [in Russian].
Hanitkevych, Ya. (2002). Ukrainski likari-vcheni pershoi polovyny 20 st. ta yikhni naukovi shkoly: biohrafichni narysy ta bibliohrafiia. Lviv [in Ukrainian].
Hasiuk, S. (1912). Nacherk bakteryologii. Zdorovlie, 5, 76 [in Ukrainian].
Hasiuk, S. (1912). Pro syfilis. Zdorovlie, 12, 167‒171 [in Ukrainian].
Hnatiuk, V. (1984). Naukove tovarystvo imeny Shevchenka u Lvovi (istorychnyi narys pershoho 50‑richchia – 1873‒1923). Munich‒Parish [in Ukrainian].
Horbachevskyi, I. (1899). Prychynky do piznannia vyzhyvy silskoi liudnosty halytskoho Podillia. Likarskyi zbirnyk, II, 1‒15 [in Ukrainian].
Horbachevskyi, I. (1912). Do pytannia zaborony absyntu (polynivky). Zdorovlie, 8, 119‒122 [in Ukrainian].
Horbachevskyi, I. (1912). Do pytannia zaborony absyntu (polynivky). Zdorovlie, 9, 135‒137 [in Ukrainian].
II zizd pryrodnykiv i likariv u Lvovi. (1927). Likarskyi vistnyk, 1‒2, 24 [in Ukrainian].
Iliustrovanyi kalendar tovarystva "Prosvita" na rik perestupnyi 1888. (1887). Lviv [in Ukrainian].
I‑y zizd ukrainskykh likariv. (1924, Lystopad 15). Dilo, 255, 4 [in Ukrainian].
Khronika naukovoho tovarystva imeny Shevchenka u Lvovi. (1909), 39, 6 [in Ukrainian].
Khronika. (1912). Zdorovlie, 11, 180‒181 [in Ukrainian].
Khronika. (1912). Zdorovlie, 7, 117‒118 [in Ukrainian].
Khronika. (1912). Zdorovlie, 9, 147‒148 [in Ukrainian].
Khronika. (1913). Zdorovlie, 1, 11‒13 [in Ukrainian].
Khronika. (1913). Zdorovlie, 4, 46 [in Ukrainian].
Khronika. (1913). Zdorovlie, 6, 93 [in Ukrainian].
Khronika. (1913). Zdorovlie, 9, 143 [in Ukrainian].
Khronika. (1914). Zdorovlie, 6, 89 [in Ukrainian].
Khronika. Klimatychni stanytsi v nashim kraiu. (1912). Zdorovlie, 6, 97‒99 [in Ukrainian].
Khronika. Vidlozhenie Zizdu polskykh hyhiienistiv. (1913). Zdorovlie, 7, 111‒112 [in Ukrainian].
Khronika. Zizd polskykh hyhiienistiv. (1914). Zdorovlie, 4, 60 [in Ukrainian].
Kotsovskyi, M. (1912). Shkidlyve dilanie alkoholiu. Zdorovlie, 6, 92‒96 [in Ukrainian].
Kronika. (1905). Głos lekarzy, 11, 10 [in Polish].
Kronika. W sprawie najwyższej Rady zdrowia. (1909). Głos lekarzy, 22, 263 [in Polish].
Kronika. Wynik ankiety w sprawie artykulów ruskich. (1903). Głos lekarzy, 6, 8 [in Polish].
Levytskyi, Z. (1913). Narodna lichnytsia Aliand i noviishi sposoby lichenia chakhotky (tuberkulozy). Zdorovlie, 8, 119‒122 [in Ukrainian].
Lewiński, J. (1906) Hygiena budowli jako podstawa dla zmieniś się mającej ustawy budowniczej miasta Lwowa. Przegląd higieniczny, 8‒9, 185‒190 [in Polish].
Lewiński, J. (1906) Hygiena budowli jako podstawa dla zmieniś się mającej ustawy budowniczej miasta Lwowa. Przegląd higieniczny, 10, 221‒224 [in Polish].
Lewiński, J. (1906) Hygiena budowli jako podstawa dla zmieniś się mającej ustawy budowniczej miasta Lwowa. Przegląd higieniczny, 11, 239‒243 [in Polish].
Lewiński, J. (1906) Hygiena budowli jako podstawa dla zmieniś się mającej ustawy budowniczej miasta Lwowa. Przegląd higieniczny, 12, 258‒261 [in Polish].
Lewiński, J. (1907) Hygiena budowli jako podstawa dla zmieniś się mającej ustawy budowniczej miasta Lwowa. Przegląd higieniczny, 2, 25‒28 [in Polish].
Lewiński, J. (1907) Hygiena budowli jako podstawa dla zmieniś się mającej ustawy budowniczej miasta Lwowa. Przegląd higieniczny, 3, 65‒70 [in Polish].
Lewiński, J. (1907) Hygiena budowli jako podstawa dla zmieniś się mającej ustawy budowniczej miasta Lwowa. Przegląd higieniczny, 4, 100‒107 [in Polish].
Lewiński, J. (1907). Hygiene budowli jako podstawa dla zmieniś się mającej ustawy budowniczej miasta Lwowa. Lviv: Wydawnictwa Towarzystwa hygienicznego [in Polish].
Lista uczestnikow. (1911). Dziennik XI zjazdu lekarzy i przyrodników polskich w Krakowie, 2, 13‒14 [in Polish].
Lista uczestników. (1914). Dziennik Zjazdu. I Zjazd higienistów Polskich we Lwowie, 2, 15‒16 [in Polish].
Lysiak-Rudnytskyi, I. (1994). Ukraintsi v Halychyni pid Avstriiskym panuvanniam. In I. Lysiak-Rudnytskyi, Istorychni ese(Vol. I, pp. 413‒450). Kyiv [in Ukrainian].
Dzhul, P., Marchuk, V., & P. Pundii (Eds.) (1988). Materialy do istorii ukrainskoi medytsyny (Vol. II). Chicago [in Ukrainian].
Zimenkovskyi, A. (Ed.). (2018). Mykhailo Kos – viiskovyi likar, naukovets, hromadskyi diiach. Do 155-richchia vid dnia narodzhennia. Materialy do biobibliohrafii. Lviv [in Ukrainian].
Mysak, N. (2008). Ukrainski likari v Halychyni (kin. 19–poch. 20 st.): sotsialno-profesiina kharakterystyka. Naukovi zoshyty istorychnoho fakultetu Lvivskoho universytetu. Zbirnyk naukovykh prats. 9, 181‒182 [in Ukrainian].
Najwyższa Rada zdrowia. (1909). Glos lekarzy, 21, 1 [in Polish].
Narodnyi kalendar na rik zvychainyi 1870. (1869). Lviv [in Ukrainian].
Nasha prohrama. (1912). Zdorovlie, 1, 1‒2 [in Ukrainian].
Nashe nynishnie sviato. (1909, Liutyi 1). Dilo, 22, 1 [in Ukrainian].
Nasz program. (1903). Głos lekarzy, 1, 1 [in Polish].
Nova khosenna orhanizatsiia. (1913). Zdorovlie, 7, 111 [in Ukrainian].
Novynky. V likarsko-pryrod.zizdi. (1888, Lypen 21). Dilo, 152, 3 [in Ukrainian].
Oliinyk, M. (1914). Chakhotka (sukhoty, tuberkuloz). Zdorovlie, 3, 17‒21 [in Ukrainian].
Oliinyk, M. (1914). Chakhotka (sukhoty, tuberkuloz). Zdorovlie, 4, 52‒57 [in Ukrainian].
Ozarkevych, Ye. (1911). Poradnyk higiienichno-likarskyi. Neduhy poshestni. Lviv: Vydavnytstvo tovarystva "Prosvita" [in Ukrainian].
Ozarkevych, Ye. (1912). Deshcho z shkilnoi hihiieny. Zdorovlie, 12, 183‒187 [in Ukrainian].
Ozarkevych, Ye. (1912). Nashi klimatychni stanytsi. Zdorovlie, 7, 108‒111 [in Ukrainian].
Ozarkevych, Ye. (1912). Nashi klimatychni stanytsi. Zdorovlie, 8, 122‒126 [in Ukrainian].
Ozarkevych, Ye. (1912). Shcho to ye homepatyia? Zdorovlie, 1, 5‒7 [in Ukrainian].
Ozarkevych, Ye. (1913). Hihiiena odezhy. Zdorovlie, 1, 1‒3 [in Ukrainian].
Ozarkevych, Ye. (1913). Hihiiena odezhy. Zdorovlie, 5, 65‒69 [in Ukrainian].
Ozarkevych, Ye. (1913). Hihiiena rizhnykh zaniat. Zdorovlie, 6, 81‒ 84 [in Ukrainian].
Ozarkevych, Ye. (1913). Hyhiiena shkiry. Zdorovlie, 11, 161‒164 [in Ukrainian].
Ozarkevych, Ye. (1914). Hyhiiena meshkan. Zdorovlie, 3, 31‒34 [in Ukrainian].
Pakholkiv, S. (2014). Ukrainska inteligentsiia u Habsburzkii Halychyni: osvichena verstva y emansypatsiia natsii. Lviv [in Ukrainian].
Bryk, I. & Kotsiuba, M. (Eds.).(1910). Pershyi ukrainskyi prosvitno-ekonomichnyi konhres uladzhenyi tovarystvom "Prosvita" v sorokalitie zasnovannia u Lvovi v dniakh 1 i 2 liutoho 1909 roku. Protokoly i referaty. Lviv [in Ukrainian].
Po kongresi. (1909, Liutyi 3). Dilo, 24, 1 [in Ukrainian].
Pundii, P. (1994). Ukrainski likarski orhanizatsii zakhidnykh zemel Ukrainy ta v emigratsii u Chekho-Slovachchyni. In Pundii P. (Ed.), Ukrainski likari. Kn. 1: Estafeta pokolin natsionalnoho vidrodzhennia: biobibliohrafichnyi dovidnyk (pp. 255‒271). Lviv‒Chicago [in Ukrainian].
Savchuk, B. (2001). Korchma: alkoholna polityka i rukh tverezosti v Zakhidnii Ukraini u 19–30‑kh rokakh 20 st. Ivano-Frankivsk [in Ukrainian].
Sekcja VI. (1914). Dziennik Zjazdu. I Zjazd hygienistów Polskich we Lwowie, 4, 10 [in Polish].
Spis uczestników. (1907). Dziennik X zjazdu lekarzy i przyrodnków polskich we Lwowie, 3, 96 [in Polish].
Spravozdania z III zizdu ukrainskyi pryrodnykiv, likariv ta inzheneriv. (1931). Likarskyi vistnyk, 2‒3, 27 [in Ukrainian].
Sprawozdanie c. k. Krajowej Rady Zdrowia o stosunkach zdrowotnych w Galicji w r. 1908 1909. (1912). Lviv [in Polish].
Stosunki wyznaniowe i narodowościowe wśród lekarzy w Galicji. (1906). Głos lekarzy, 4, 1 [in Polish].
Telegramy. (1914). Dziennik Zjazdu. I Zjazd higienistów Polskich we Lwowie, 2, 15 [in Polish].
Tovarystvo "Medychna hromada" u Lvovi. Zvit z diialnosti vydilu v rotsi administratsiinim 1910/11. (1911). Lviv [in Ukrainian].
Trach, V. (2017). Hihiienichni chasopysy ta formuvannia dyskursu hromadskoho zdorovia u Lvovi na pochatku 20 stolittia. Misto: istoriia, kultura, suspilstvo. E-zhurnal urbanistychnykh studii, 2, 136‒161 [in Ukrainian].
Trach, V. (2019). "Dlia kultury v napriamku hihiieny": hromadske zdorovia ta "vystavkovyi kompleks" u Lvovi naprykintsi 19–na pochatku 20 st. Misto: istoriia, kultura, suspilstvo. E-zhurnal urbanistychnykh studii, 6, 99‒118 [in Ukrainian].
Trach, V. (2019). "Zhyvemo pid znakom hihiieny": profesiini zizdy druhoi polovyny 19–pochatku 20 st. ta rozvytok hihiienichnoho rukhu v Halychyni. Doslidzhennia z istorii i filosofii nauky i tekhniky, 28 (2), 20‒41 [in Ukrainian].
Turianskyi, H. (1913). Shcho kozhdyi cholovik povynen znaty o tuberkulozi. Zdorovlie, 3, 33‒36 [in Ukrainian].
Turianskyi, H. (1913). Shcho kozhdyi cholovik povynen znaty o tuberkulozi. Zdorovlie, 4, 49‒53 [in Ukrainian].
Turianskyi, H. (1913). Shcho kozhdyi cholovik povynen znaty o tuberkulozi. Zdorovlie, 5, 70‒72 [in Ukrainian].
Visty z Prosvity. (1911). Pysmo z Prosvity, 1, 23 [in Ukrainian].
Visty z Ruskoho likarskoho tovarystva. (1913). Zdorovlie, 1, 10‒11 [in Ukrainian].
Visty z Ruskoho tov. likarskoho. (1912). Zdorovlie, 1, 18 [in Ukrainian].
Visty z ruskoho Tovar. Likarskoho. (1912). Zdorovlie, 12, 194 [in Ukrainian].
Visty z Ruskoho Tovarystva likarskoho. (1912). Zdorovlie, 6, 101 [in Ukrainian].
Visty z ruskoho Tovarystva likarskoho. (1913). Zdorovlie, 8, 125 [in Ukrainian].
W ważnej sprawie! 9. (1903). Głos lekarzy, 5, 10 [in Polish].
Walne zgromadzenie Tow. Samopocy lekarzy. (1903). Głos lekarzy, 10, 3‒4 [in Polish].
XXI. Sekcya medycyny publicznej (hygieny). (1900). Dziennik IX zjazdu lekarzy i przyrodników Polskich, 1, 15 [in Polish].
Zaszkilniak, L. (2000). Stosunki polsko-urkaińskie na przełomie XIX i XX wieku. Zarys problematyki. Biuletyn Ukrainoznawczy, 6, 34‒47 [in Polish].
Zbirnyk sektsyi matematychno-pryrodopysno-likarskoi NTSh. (1897‒1913) (Vol. I‒XVI). Lviv [in Ukrainian].
The process of shaping and developing the public health sphere, as well as reforming all aspects of life due to the hygiene requirements, had changed the human lives of European societies during "the long 19th century". The hygienic movement also emerged in Lviv at the end of the 19th ‒ early 20th century. The Lviv community of hygienists had mainly consisted of Polish professionals. Due to the common professional space, Ukrainians professionals, especially doctors, naturally started joining to hygienic movement in Galicia lately. The development of the Ukrainian and Polish national movements also provoked a "nationalization" of the public health sphere. Later, hygiene and public health issues were discussed in one of the sections at the "Prosvita" Congress, which held in Lviv in 1909. It meant that hygiene was being considered as one of the key factors for further development of Ukrainian society. During the next few years, Ukrainian protagonists of the hygiene movement gathered around the Ukrainian Medical Society. In addition, this Medical Society published a popular science periodical "Zdorovlie" ("Health"), which was focused on sanitation and hygiene issues. The main goal of their work was to educate people and to spread the principles of the "hygienic lifestyle." These hygienic ideas were spreading and combining with the national ideas, and vice-versa inasmuch as hygiene was being considered as a sign of "civilization" and "culture." The Ukrainian protagonists of hygiene, mostly doctors, had played the role of the "hygienists-popularizers." Simultaneously they tried to represent Ukrainians in the imperial and provincial public health institutions and planed to create their own.
hygiene, the "Prosvita" Congress, the Ukrainian Medical Society, a periodical "Zdorovlie".
25 lit diialnosty Ukrainskoho tekhnichnoho tovarystva. (1935). Lviv [in Ukrainian].
25-littia ukrainskoho likarskoho tovarystva i medychnoi hromady. (1975). (2nd ed.). Lviv‒Chicago [in Ukrainian].
Arkusha, O. (2006‒2007). Polsko-ukrainski dyskusii pro natsionalnyi kharakter Skhidnoi Halychyny na pochatku 19 st. Ukraina: kulturna spadshchyna, natsionalna svidomist, derzhavnist. Confraternitas. Yuvileinyi zbirnyk na poshanu Yaroslava Isaievycha, 15, 586‒606 [in Ukrainian].
B. Ch. (1912). Hihiiena pysannia. Zdorovlie, 10, 158‒159 [in Ukrainian].
B. Yul. (1913). Polovi neduhy a shkilna molodizh. Zdorovlie, 7, 97‒104 [in Ukrainian].
Barzhytskii, I. (1893). Yak dbaty o zdorovlie? Dlia uzhytku selian y malomishchan. (O. Dakura, Trans.). Lviv [in Ukrainian].
Bibliohrafiia i krytyka. (1913). Zdorovlie. 9, 141‒142 [in Ukrainian].
Bilynskyi, B. (2010). "Prosvita" i narodne zdorovia. Ukraina: kulturna spadshchyna, natsionalna svidomist, derzhavnist. "Prosvita" ‒ oberih nezalezhnosti ta sobornosti Ukrainy. Lviv, 19, 201‒206 [in Ukrainian].
B-k Iv. (1912). Nashi klimatychni statsyi. Zdorovlie, 9, 137‒139 [in Ukrainian].
Blahyi, V. (1999). Studenty-medyky lvivskoho universytetu na pochatku 20 st. (1900‒1914). Lviv: misto‒suspilstvo‒kultura. Visnyk Lvivskoho universytetu. Seriia istorychna. Spetsialnyi vypusk, 409-420 [in Ukrainian].
Bohachevska-Khomiak, M. (1995). Bilym po bilomu. Zhinky v hromadskomu zhytti Ukrainy 1884‒1939. Kyiv [in Ukrainian].
Bozheiko, Yu. (1912). Hihiiena v speku. Zdorovlie, 9, 139‒142 [in Ukrainian].
Bozheiko, Yu. (1913). Vsenarodna kasa khorykh. Zdorovlie, 11, 169‒171 [in Ukrainian].
Brak dobroi vody do pyttia. (1913). Zdorovlie, 9, 136‒137 [in Ukrainian].
Dakura, O. (1894). Nashi dity: likarskyi poradnyk dlia ruskykh materiv. Lviv [in Ukrainian].
Delegacye. Prezydyum Zjazdu. (1911). Dziennik XI Zjazdu lekarzy i przyrodników polskich w Krakowie, 2, 3‒4 [in Polish].
Demel, M. (1964). Pedagogiczne aspekty warszawskiego ruchu higienicznego (1864‒1914). Wrocław [in Polish].
Do kolegów narodowości ruskiej. (1903). Głos lekarzy, 5, 10 [in Polish].
Dolynskyi, M. (1914). Silski babky-povytukhy. Zdorovlie, 2, 21‒23 [in Ukrainian].
Dr. Podlewski, K. (1903). W sprawie ruskich artykułow. Głos lekarzy, 11, 7 [in Polish].
Drymalyk, S. (1913). Chakhotka u nashykh selian i mishchan. Zdorovlie, 9, 132‒136 [in Ukrainian].
Drymalyk, S. (1913). Chakhotka u nashykh selian i mishchan. Zdorovlie, 10, 150‒153 [in Ukrainian].
Drymalyk, S. (1912). Pro potsilui. Zdorovlie, 3, 43‒44 [in Ukrainian].
E. O. (1909, Liutyi 13). Z prosvitno-ekonomichnoho zizdu. Narady higienichno-humanitarnoi sektsyi. Dilo, 32, 1‒2 [in Ukrainian].
Grek, J., Ziembicki, W. (1928). Pół wieku. Rzut oka na kronikę Towarzystwa Lekarskiego Lwowskiego (1877‒1927). Lviv [in Polish].
Gubert, V. (1904). 25 let nauchno-prakticheskoi deyatelnosti Vysochaishe utverzhdennogo Russkogo obshestva Ohraneniia narodnogo zdraviia: kratkii istoricheskii ocherk. Sankt-Peterburg [in Russian].
Hanitkevych, Ya. (2002). Ukrainski likari-vcheni pershoi polovyny 20 st. ta yikhni naukovi shkoly: biohrafichni narysy ta bibliohrafiia. Lviv [in Ukrainian].
Hasiuk, S. (1912). Nacherk bakteryologii. Zdorovlie, 5, 76 [in Ukrainian].
Hasiuk, S. (1912). Pro syfilis. Zdorovlie, 12, 167‒171 [in Ukrainian].
Hnatiuk, V. (1984). Naukove tovarystvo imeny Shevchenka u Lvovi (istorychnyi narys pershoho 50‑richchia – 1873‒1923). Munich‒Parish [in Ukrainian].
Horbachevskyi, I. (1899). Prychynky do piznannia vyzhyvy silskoi liudnosty halytskoho Podillia. Likarskyi zbirnyk, II, 1‒15 [in Ukrainian].
Horbachevskyi, I. (1912). Do pytannia zaborony absyntu (polynivky). Zdorovlie, 8, 119‒122 [in Ukrainian].
Horbachevskyi, I. (1912). Do pytannia zaborony absyntu (polynivky). Zdorovlie, 9, 135‒137 [in Ukrainian].
II zizd pryrodnykiv i likariv u Lvovi. (1927). Likarskyi vistnyk, 1‒2, 24 [in Ukrainian].
Iliustrovanyi kalendar tovarystva "Prosvita" na rik perestupnyi 1888. (1887). Lviv [in Ukrainian].
I‑y zizd ukrainskykh likariv. (1924, Lystopad 15). Dilo, 255, 4 [in Ukrainian].
Khronika naukovoho tovarystva imeny Shevchenka u Lvovi. (1909), 39, 6 [in Ukrainian].
Khronika. (1912). Zdorovlie, 11, 180‒181 [in Ukrainian].
Khronika. (1912). Zdorovlie, 7, 117‒118 [in Ukrainian].
Khronika. (1912). Zdorovlie, 9, 147‒148 [in Ukrainian].
Khronika. (1913). Zdorovlie, 1, 11‒13 [in Ukrainian].
Khronika. (1913). Zdorovlie, 4, 46 [in Ukrainian].
Khronika. (1913). Zdorovlie, 6, 93 [in Ukrainian].
Khronika. (1913). Zdorovlie, 9, 143 [in Ukrainian].
Khronika. (1914). Zdorovlie, 6, 89 [in Ukrainian].
Khronika. Klimatychni stanytsi v nashim kraiu. (1912). Zdorovlie, 6, 97‒99 [in Ukrainian].
Khronika. Vidlozhenie Zizdu polskykh hyhiienistiv. (1913). Zdorovlie, 7, 111‒112 [in Ukrainian].
Khronika. Zizd polskykh hyhiienistiv. (1914). Zdorovlie, 4, 60 [in Ukrainian].
Kotsovskyi, M. (1912). Shkidlyve dilanie alkoholiu. Zdorovlie, 6, 92‒96 [in Ukrainian].
Kronika. (1905). Głos lekarzy, 11, 10 [in Polish].
Kronika. W sprawie najwyższej Rady zdrowia. (1909). Głos lekarzy, 22, 263 [in Polish].
Kronika. Wynik ankiety w sprawie artykulów ruskich. (1903). Głos lekarzy, 6, 8 [in Polish].
Levytskyi, Z. (1913). Narodna lichnytsia Aliand i noviishi sposoby lichenia chakhotky (tuberkulozy). Zdorovlie, 8, 119‒122 [in Ukrainian].
Lewiński, J. (1906) Hygiena budowli jako podstawa dla zmieniś się mającej ustawy budowniczej miasta Lwowa. Przegląd higieniczny, 8‒9, 185‒190 [in Polish].
Lewiński, J. (1906) Hygiena budowli jako podstawa dla zmieniś się mającej ustawy budowniczej miasta Lwowa. Przegląd higieniczny, 10, 221‒224 [in Polish].
Lewiński, J. (1906) Hygiena budowli jako podstawa dla zmieniś się mającej ustawy budowniczej miasta Lwowa. Przegląd higieniczny, 11, 239‒243 [in Polish].
Lewiński, J. (1906) Hygiena budowli jako podstawa dla zmieniś się mającej ustawy budowniczej miasta Lwowa. Przegląd higieniczny, 12, 258‒261 [in Polish].
Lewiński, J. (1907) Hygiena budowli jako podstawa dla zmieniś się mającej ustawy budowniczej miasta Lwowa. Przegląd higieniczny, 2, 25‒28 [in Polish].
Lewiński, J. (1907) Hygiena budowli jako podstawa dla zmieniś się mającej ustawy budowniczej miasta Lwowa. Przegląd higieniczny, 3, 65‒70 [in Polish].
Lewiński, J. (1907) Hygiena budowli jako podstawa dla zmieniś się mającej ustawy budowniczej miasta Lwowa. Przegląd higieniczny, 4, 100‒107 [in Polish].
Lewiński, J. (1907). Hygiene budowli jako podstawa dla zmieniś się mającej ustawy budowniczej miasta Lwowa. Lviv: Wydawnictwa Towarzystwa hygienicznego [in Polish].
Lista uczestnikow. (1911). Dziennik XI zjazdu lekarzy i przyrodników polskich w Krakowie, 2, 13‒14 [in Polish].
Lista uczestników. (1914). Dziennik Zjazdu. I Zjazd higienistów Polskich we Lwowie, 2, 15‒16 [in Polish].
Lysiak-Rudnytskyi, I. (1994). Ukraintsi v Halychyni pid Avstriiskym panuvanniam. In I. Lysiak-Rudnytskyi, Istorychni ese(Vol. I, pp. 413‒450). Kyiv [in Ukrainian].
Dzhul, P., Marchuk, V., & P. Pundii (Eds.) (1988). Materialy do istorii ukrainskoi medytsyny (Vol. II). Chicago [in Ukrainian].
Zimenkovskyi, A. (Ed.). (2018). Mykhailo Kos – viiskovyi likar, naukovets, hromadskyi diiach. Do 155-richchia vid dnia narodzhennia. Materialy do biobibliohrafii. Lviv [in Ukrainian].
Mysak, N. (2008). Ukrainski likari v Halychyni (kin. 19–poch. 20 st.): sotsialno-profesiina kharakterystyka. Naukovi zoshyty istorychnoho fakultetu Lvivskoho universytetu. Zbirnyk naukovykh prats. 9, 181‒182 [in Ukrainian].
Najwyższa Rada zdrowia. (1909). Glos lekarzy, 21, 1 [in Polish].
Narodnyi kalendar na rik zvychainyi 1870. (1869). Lviv [in Ukrainian].
Nasha prohrama. (1912). Zdorovlie, 1, 1‒2 [in Ukrainian].
Nashe nynishnie sviato. (1909, Liutyi 1). Dilo, 22, 1 [in Ukrainian].
Nasz program. (1903). Głos lekarzy, 1, 1 [in Polish].
Nova khosenna orhanizatsiia. (1913). Zdorovlie, 7, 111 [in Ukrainian].
Novynky. V likarsko-pryrod.zizdi. (1888, Lypen 21). Dilo, 152, 3 [in Ukrainian].
Oliinyk, M. (1914). Chakhotka (sukhoty, tuberkuloz). Zdorovlie, 3, 17‒21 [in Ukrainian].
Oliinyk, M. (1914). Chakhotka (sukhoty, tuberkuloz). Zdorovlie, 4, 52‒57 [in Ukrainian].
Ozarkevych, Ye. (1911). Poradnyk higiienichno-likarskyi. Neduhy poshestni. Lviv: Vydavnytstvo tovarystva "Prosvita" [in Ukrainian].
Ozarkevych, Ye. (1912). Deshcho z shkilnoi hihiieny. Zdorovlie, 12, 183‒187 [in Ukrainian].
Ozarkevych, Ye. (1912). Nashi klimatychni stanytsi. Zdorovlie, 7, 108‒111 [in Ukrainian].
Ozarkevych, Ye. (1912). Nashi klimatychni stanytsi. Zdorovlie, 8, 122‒126 [in Ukrainian].
Ozarkevych, Ye. (1912). Shcho to ye homepatyia? Zdorovlie, 1, 5‒7 [in Ukrainian].
Ozarkevych, Ye. (1913). Hihiiena odezhy. Zdorovlie, 1, 1‒3 [in Ukrainian].
Ozarkevych, Ye. (1913). Hihiiena odezhy. Zdorovlie, 5, 65‒69 [in Ukrainian].
Ozarkevych, Ye. (1913). Hihiiena rizhnykh zaniat. Zdorovlie, 6, 81‒ 84 [in Ukrainian].
Ozarkevych, Ye. (1913). Hyhiiena shkiry. Zdorovlie, 11, 161‒164 [in Ukrainian].
Ozarkevych, Ye. (1914). Hyhiiena meshkan. Zdorovlie, 3, 31‒34 [in Ukrainian].
Pakholkiv, S. (2014). Ukrainska inteligentsiia u Habsburzkii Halychyni: osvichena verstva y emansypatsiia natsii. Lviv [in Ukrainian].
Bryk, I. & Kotsiuba, M. (Eds.).(1910). Pershyi ukrainskyi prosvitno-ekonomichnyi konhres uladzhenyi tovarystvom "Prosvita" v sorokalitie zasnovannia u Lvovi v dniakh 1 i 2 liutoho 1909 roku. Protokoly i referaty. Lviv [in Ukrainian].
Po kongresi. (1909, Liutyi 3). Dilo, 24, 1 [in Ukrainian].
Pundii, P. (1994). Ukrainski likarski orhanizatsii zakhidnykh zemel Ukrainy ta v emigratsii u Chekho-Slovachchyni. In Pundii P. (Ed.), Ukrainski likari. Kn. 1: Estafeta pokolin natsionalnoho vidrodzhennia: biobibliohrafichnyi dovidnyk (pp. 255‒271). Lviv‒Chicago [in Ukrainian].
Savchuk, B. (2001). Korchma: alkoholna polityka i rukh tverezosti v Zakhidnii Ukraini u 19–30‑kh rokakh 20 st. Ivano-Frankivsk [in Ukrainian].
Sekcja VI. (1914). Dziennik Zjazdu. I Zjazd hygienistów Polskich we Lwowie, 4, 10 [in Polish].
Spis uczestników. (1907). Dziennik X zjazdu lekarzy i przyrodnków polskich we Lwowie, 3, 96 [in Polish].
Spravozdania z III zizdu ukrainskyi pryrodnykiv, likariv ta inzheneriv. (1931). Likarskyi vistnyk, 2‒3, 27 [in Ukrainian].
Sprawozdanie c. k. Krajowej Rady Zdrowia o stosunkach zdrowotnych w Galicji w r. 1908 1909. (1912). Lviv [in Polish].
Stosunki wyznaniowe i narodowościowe wśród lekarzy w Galicji. (1906). Głos lekarzy, 4, 1 [in Polish].
Telegramy. (1914). Dziennik Zjazdu. I Zjazd higienistów Polskich we Lwowie, 2, 15 [in Polish].
Tovarystvo "Medychna hromada" u Lvovi. Zvit z diialnosti vydilu v rotsi administratsiinim 1910/11. (1911). Lviv [in Ukrainian].
Trach, V. (2017). Hihiienichni chasopysy ta formuvannia dyskursu hromadskoho zdorovia u Lvovi na pochatku 20 stolittia. Misto: istoriia, kultura, suspilstvo. E-zhurnal urbanistychnykh studii, 2, 136‒161 [in Ukrainian].
Trach, V. (2019). "Dlia kultury v napriamku hihiieny": hromadske zdorovia ta "vystavkovyi kompleks" u Lvovi naprykintsi 19–na pochatku 20 st. Misto: istoriia, kultura, suspilstvo. E-zhurnal urbanistychnykh studii, 6, 99‒118 [in Ukrainian].
Trach, V. (2019). "Zhyvemo pid znakom hihiieny": profesiini zizdy druhoi polovyny 19–pochatku 20 st. ta rozvytok hihiienichnoho rukhu v Halychyni. Doslidzhennia z istorii i filosofii nauky i tekhniky, 28 (2), 20‒41 [in Ukrainian].
Turianskyi, H. (1913). Shcho kozhdyi cholovik povynen znaty o tuberkulozi. Zdorovlie, 3, 33‒36 [in Ukrainian].
Turianskyi, H. (1913). Shcho kozhdyi cholovik povynen znaty o tuberkulozi. Zdorovlie, 4, 49‒53 [in Ukrainian].
Turianskyi, H. (1913). Shcho kozhdyi cholovik povynen znaty o tuberkulozi. Zdorovlie, 5, 70‒72 [in Ukrainian].
Visty z Prosvity. (1911). Pysmo z Prosvity, 1, 23 [in Ukrainian].
Visty z Ruskoho likarskoho tovarystva. (1913). Zdorovlie, 1, 10‒11 [in Ukrainian].
Visty z Ruskoho tov. likarskoho. (1912). Zdorovlie, 1, 18 [in Ukrainian].
Visty z ruskoho Tovar. Likarskoho. (1912). Zdorovlie, 12, 194 [in Ukrainian].
Visty z Ruskoho Tovarystva likarskoho. (1912). Zdorovlie, 6, 101 [in Ukrainian].
Visty z ruskoho Tovarystva likarskoho. (1913). Zdorovlie, 8, 125 [in Ukrainian].
W ważnej sprawie! 9. (1903). Głos lekarzy, 5, 10 [in Polish].
Walne zgromadzenie Tow. Samopocy lekarzy. (1903). Głos lekarzy, 10, 3‒4 [in Polish].
XXI. Sekcya medycyny publicznej (hygieny). (1900). Dziennik IX zjazdu lekarzy i przyrodników Polskich, 1, 15 [in Polish].
Zaszkilniak, L. (2000). Stosunki polsko-urkaińskie na przełomie XIX i XX wieku. Zarys problematyki. Biuletyn Ukrainoznawczy, 6, 34‒47 [in Polish].
Zbirnyk sektsyi matematychno-pryrodopysno-likarskoi NTSh. (1897‒1913) (Vol. I‒XVI). Lviv [in Ukrainian].
Науковці Інституту українознавства взяли участь у серії науково-освітніх заходів «Мовознавці актуалізують»
Історичні витоки та виклики новітньої російсько-української війни: матеріали міжнародної наукової конференції у Варшавському університеті
11–12 квітня 2024 р. у Інституті історії Варшавського університету відбулася міжнародна наукова конференція «Stosunki polsko-ukraińskie wobec rosyjskiej agresji na Ukrainę: konteksty historyczne i współczesne», в якій взяли участь провідні історики та політологи Польщі та України, серед них наші колеги із відділу «Центр дослідження українсько-польських відносин».