ОСВІТНЄ ПИТАННЯ У ПРОГРАМНИХ ДОКУМЕНТАХ ПОЛЬСЬКИХ ПОЛІТИЧНИХ ПАРТІЙ (1919–1939)
Проаналізовано програмні документи провідних польських політичних партій, простежено шляхи розв’язання освітніх проблем, заходи щодо захисту освітніх прав представників різних національностей і покращення матеріального становища вчителів. Висвітлено освітню діяльність членів партій, спрямовану на розвиток початкового, середнього та вищого шкільництва, позашкільної освіти, а також піднесення рівня національної свідомості польського населення. З’ясовано, що праві політичні сили виступали за зміцнення польськості в державі та заперечували право національних меншин на навчання рідною мовою. Політики санаційного табору виняткову роль у державі відводили полякам, докладали значних зусиль до розвитку польськомовного шкільництва. Натомість представникам національних меншин вони, хоч і гарантували рівні права для здобуття освіти рідною мовою, однак лише за умови їхньої повної лояльності до влади. Простежено, що польські ліві політичні сили виступали за зрівняння у правах громадян усіх віровизнань і національностей, впровадження в життя статей Конституцій 1921 та 1935 рр. щодо культурних, мовних та освітніх прав національних меншин. Попри певні відмінності, майже у всіх програмних документах польських політичних сил йшлося про необхідність піднесення рівня освіти в школах, виділення стипендій для учнів, підвищення кваліфікації учителів, організацію освітніх курсів, читалень, бібліотек, народних домів.
політичні партії, Польща, освітня діяльність, навчальні заклади, національні меншини.
Bohusz, B. (1936, Lipiec 12). Katastrofalne położenie szkół. Wyzwolenie, (28), 6 [in Polish].
Brzoza, Cz. & Sowa, A. L. (2006). Historia Polski 1918–1945. Kraków: Wydawnictwo Literackie [in Polish].
Cimek, H. & Kieszczyński, L. (1984). Komunistyczna Partia Polski 1918–1938. Warszawa: Książka i Wiedza [in Polish].
Czego żądamy od Ministerstwa Oświaty, Sprawiedliwości i Spraw Wojskowych? (1927, Luty 20). Piast, (8) [in Polish].
Dmowski, R. (2005). Separatyzm żydów i jego źródła. Krzeszowice: Dom wydawniczy «Ostoja [in Polish].
Henyk, M. (1997). Ukrainske pytannia v politychnykh kontseptsiiakh polskykh pravotsentrystskykh partii (1918–1920). Halychyna, (1), 37-43 [in Ukrainian].
Holzer, J. (1974). Mozaika polityczna Drugiej Rzeczypospolitej. Warszawa: Książka i Wiedza [in Polish].
Hon, M. M. (2006). Osoblyvosti mizhetnichnoi vzaiemodii v konteksti politychnykh protsesiv na zakhidnoukrainskykh zemliakh u mizhvoiennyi period: monohrafiia. Rivne: Volynski oberehy [in Ukrainian].
Iwanicki, M. (1986). O ideowo-wychowawczym oddziaływaniu sanacji na młodzież szkolną i akademicką. Siedlce: Wydawnictwo Uczelniane WSRP [in Polish].
Jachymek, J. (1982). Myśl polityczna Polskiego Stronnictwa Ludowego «Wyzwolenie» 1918–1931. Lublin: UMCS [in Polish].
Kalyniak, L. D. (2003). Polski selianski partii u suspilno-politychnomu zhytti Zakhidnoi Ukrainy (1919–1939). [Polish peasant parties in the social-political life of Western Ukraine (1919–1939)]. (ExtendedabstractofCandidate’sthesis). Lviv [in Ukrainian].
Kilian, S. (1997). MyśledukacyjnaNarodowej Demokracji w latach 1918–1939. Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP [in Polish].
Koko, E. (1991). Wolni z wolnymi. PPS wobec kwestii ukraińskiej w latach 1918–1925. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. [in Polish].
Krzywobłocka, B. (1974). Chadecja. 1918–1937. Warszawa: Książka i Wiedza [in Polish].
Maj, E. (2000). Związek Ludowo-Narodowy 1919–1928.Studium z dziejów myśli politycznej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej [in Polish].
Michałowski, S. (1994). Myśl polityczna Polskiej Partii Socjalistycznej: (1918–1939). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej [in Polish].
Pietrusiewicz, M. (1981). Polityka oświatowa stronnictw ludowych w Polsce w latach 1918–1932. Słupsk: Wyższa Szkoła Pedagogiczna [in Polish].
Podgajna, E. (2011). Stronnictwo Chłopskie (1926–1931): studium z dziejów myśli politycznej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej [in Polish].
Pragierowa, E. (1929, Styczeń 12). Kilka uwag w sprawie szkół zawodowych. Robotnik, (12) [in Polish].
Program Niezależnej Partii Chłopskiej. Warszawa, listopad 1925 r. (1967). In S. Giza & S. Lato (Comp.), Materiały źródłowe do historii polskiego ruchu ludowego. (Vol. 2, pp. 164-175). Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza [in Polish].
Program Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji uchwalony na II Ogólnopolskim Kongresie Stronnictwa z dnia 31 maja i 1 czerwca 1925 r. (1926). Warszawa: Drukarnia Zarządu Głównego Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji [in Polish].
Program Polskiego Stronnictwa Ludowego («Piast») (uchwalony na kongresie partii w listopadzie 1921 r., ostatecznie wystylizowany przez Radę Naczelną 29 i 30 kwietnia 1922 roku w Warszawie). (1923). In J. Bełcikowski(Comp.), Charakterystyki i programy stronnictw politycznych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Z uwzględnieniem stronnictw żydowskich, ukraińskich, niemieckich, litewskich, białoruskich i rosyjskich na ziemiach polskich. Przewodnik praktyczny dla obywatela. (pp. 16-21). Warszawa: Księgarnia Gustawa Szylinga [in Polish].
Program Polskiego Stronnictwa Ludowego Lewicy. Kraków, 1 czerwca 1919 r. (1969). In S. Lato & W. Stankiewicz (Comp.), Programy stronnictw ludowych. Zbiór dokumentów. (pp. 157-163). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe [in Polish].
Program Polskiego Stronnictwa Ludowego Wyzwolenie. Warszawa, 6 marca 1921 r. (1969). In S. Lato & W. Stankiewicz (Comp.), Programy stronnictw ludowych. Zbiór dokumentów. (pp. 181-195). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe [in Polish].
Program PPS (z roku 1920). (1923). In J. Bełcikowski(Comp.), Charakterystyki i programy stronnictw politycznych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Z uwzględnieniem stronnictw żydowskich, ukraińskich, niemieckich, litewskich, białoruskich i rosyjskich na ziemiach polskich. Przewodnik praktyczny dla obywatela. (pp. 31-34). Warszawa: Księgarnia Gustawa Szylinga [in Polish].
Program Stronnictwa Chłopskiego. Warszawa, 5 czerwca 1927 r. (1967). In S. Giza & S. Lato (Comp.), Materiały źródłowe do historii polskiego ruchu ludowego. (Vol. 2, pp. 261-267). Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza [in Polish].
Program Stronnictwa Ludowego. Warszawa, 15 marca 1931 r. (1969). In S. Lato & W. Stankiewicz (Comp.), Programy stronnictw ludowych. Zbiór dokumentów. (pp. 299-311). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe [in Polish].
Program Związku Ludowo-Narodowego. (1923). In J. Bełcikowski(Comp.), Charakterystyki i programy stronnictw politycznych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Z uwzględnieniem stronnictw żydowskich, ukraińskich, niemieckich, litewskich, białoruskich i rosyjskich na ziemiach polskich. Przewodnik praktyczny dla obywatela. (pp. 22-27). Warszawa: Księgarnia Gustawa Szylinga [in Polish].
Radomski, G. (2000). Narodowa-Demokracja wobec problematyki mniejszości narodowych w Drugiej Rzeczypospolitej w latach 1918–1926. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, cop [in Polish].
Rotshyld, Dzh. (2001). Skhidno-Tsentralna Yevropa mizh dvoma svitovymy viinamy (V. P. Kanash, Trans.). Kyiv: Mehataip [in Ukrainian].
Sprawy językowe w Komisji Konstytucyjnej. (1924, Lipiec 4). Robotnik, (181) [in Polish].
Sprawy oswiatowe. (1927, Czerwiec 19). Wyzwolenie, (25), 5 [in Polish].
Statut i program Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji uchwalone na Kongresie Stronnictwa dnia 11-go października 1931 r. w Katowicach. (1931). Katowice: Nakładem Zarządu Głównego Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji [in Polish].
Szablicka-Żak, J. (1997). Szkolnictwo i oświata w pracach Sejmu Ustawodawczego II Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe [in Polish].
Światło, A.(1981). Oświata a polski ruch robotniczy 1876–1939. Warszawa: Książka i Wiedza [in Polish].
Vasiuta, I. K. (2006). Politychna istoriia Zakhidnoi Ukrainy (1918–1939). Lviv: Kameniar [in Ukrainian].
Wapiski, R. (1980). Narodowa Demokracja 1893–1939: ze studiów nad dziejami myśli nacjonalistycznej. Wrocław; Warszawa; Kraków; Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich [in Polish].
Wynot, E. (1989). The Polish Movement and the Jews, 1918–1939. In Y. Gutman & E. Mendelsohn (Ed.), The Jews of Poland between Two World Wars (pp. 36-55). Hanover; London: University Press of New England [in English].
Zhernoklieiev, O. (2000). Natsionalni menshyny v Zakhidnii Ukraini v mizhvoiennyi period. In V. A. Voinalovych (Ed.), Natsionalni menshyny Ukrainy u XX stolitti: polityko-pravovyi aspekt, (pp. 163-164). Kyiv: NAN Ukrainy, In-t politychnykh ta etnonatsionalnykh doslidzhen [in Ukrainian].
The article analyzes the program documents of the leading Polish political parties, traces the ways of solving educational problems, protecting the educational rights of representatives of different nationalities, and improving the financial situation for teachers. The educational activity of party members aimed at the development of primary, secondary and tertiary schooling, extracurricular education, as well as raising the level of national consciousness of the Polish population is discussed. It is observed that the right political forces advocated strengthening the Polish identity of the country and denied the right of national minorities to learn their mother tongue. They were convinced that Polish-language schools and Polish teachers were to become instruments of cultural and political influence on minorities and were supposed to form Polish national consciousness in children and young people which would make it impossible to spread national separatism. Policies of sanation defined the exclusive role in the country for the Poles, and made significant efforts to develop Polish-language schooling. However, representatives of national minorities were granted equal rights for education in their native language, provided they are fully loyal to the authorities. At the same time, Polish left-wing political forces advocated equal rights for citizens of all religions and nationalities, implementation of the articles of 1921 and 1935 Constitutions concerning the cultural, linguistic and educational rights of national minorities. Free of charge elementary, secondary and higher education institutions with the native language of instruction, which were intended to direct the upbringing of children for the public and civil service in Poland, were supposed to provide equal opportunities in the educational sphere, both for the Poles and representatives of other nationalities. Despite some differences, almost all program documents of the Polish political forces referred to the need to increase the level of education in schools, allocation of scholarships for students, teachers’ training, organization of educational courses, reading rooms, libraries and folk houses.
political parties, Poland, educational activity, educational institutions, national minorities.
Bohusz, B. (1936, Lipiec 12). Katastrofalne położenie szkół. Wyzwolenie, (28), 6 [in Polish].
Brzoza, Cz. & Sowa, A. L. (2006). Historia Polski 1918–1945. Kraków: Wydawnictwo Literackie [in Polish].
Cimek, H. & Kieszczyński, L. (1984). Komunistyczna Partia Polski 1918–1938. Warszawa: Książka i Wiedza [in Polish].
Czego żądamy od Ministerstwa Oświaty, Sprawiedliwości i Spraw Wojskowych? (1927, Luty 20). Piast, (8) [in Polish].
Dmowski, R. (2005). Separatyzm żydów i jego źródła. Krzeszowice: Dom wydawniczy «Ostoja [in Polish].
Henyk, M. (1997). Ukrainske pytannia v politychnykh kontseptsiiakh polskykh pravotsentrystskykh partii (1918–1920). Halychyna, (1), 37-43 [in Ukrainian].
Holzer, J. (1974). Mozaika polityczna Drugiej Rzeczypospolitej. Warszawa: Książka i Wiedza [in Polish].
Hon, M. M. (2006). Osoblyvosti mizhetnichnoi vzaiemodii v konteksti politychnykh protsesiv na zakhidnoukrainskykh zemliakh u mizhvoiennyi period: monohrafiia. Rivne: Volynski oberehy [in Ukrainian].
Iwanicki, M. (1986). O ideowo-wychowawczym oddziaływaniu sanacji na młodzież szkolną i akademicką. Siedlce: Wydawnictwo Uczelniane WSRP [in Polish].
Jachymek, J. (1982). Myśl polityczna Polskiego Stronnictwa Ludowego «Wyzwolenie» 1918–1931. Lublin: UMCS [in Polish].
Kalyniak, L. D. (2003). Polski selianski partii u suspilno-politychnomu zhytti Zakhidnoi Ukrainy (1919–1939). [Polish peasant parties in the social-political life of Western Ukraine (1919–1939)]. (ExtendedabstractofCandidate’sthesis). Lviv [in Ukrainian].
Kilian, S. (1997). MyśledukacyjnaNarodowej Demokracji w latach 1918–1939. Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP [in Polish].
Koko, E. (1991). Wolni z wolnymi. PPS wobec kwestii ukraińskiej w latach 1918–1925. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. [in Polish].
Krzywobłocka, B. (1974). Chadecja. 1918–1937. Warszawa: Książka i Wiedza [in Polish].
Maj, E. (2000). Związek Ludowo-Narodowy 1919–1928.Studium z dziejów myśli politycznej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej [in Polish].
Michałowski, S. (1994). Myśl polityczna Polskiej Partii Socjalistycznej: (1918–1939). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej [in Polish].
Pietrusiewicz, M. (1981). Polityka oświatowa stronnictw ludowych w Polsce w latach 1918–1932. Słupsk: Wyższa Szkoła Pedagogiczna [in Polish].
Podgajna, E. (2011). Stronnictwo Chłopskie (1926–1931): studium z dziejów myśli politycznej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej [in Polish].
Pragierowa, E. (1929, Styczeń 12). Kilka uwag w sprawie szkół zawodowych. Robotnik, (12) [in Polish].
Program Niezależnej Partii Chłopskiej. Warszawa, listopad 1925 r. (1967). In S. Giza & S. Lato (Comp.), Materiały źródłowe do historii polskiego ruchu ludowego. (Vol. 2, pp. 164-175). Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza [in Polish].
Program Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji uchwalony na II Ogólnopolskim Kongresie Stronnictwa z dnia 31 maja i 1 czerwca 1925 r. (1926). Warszawa: Drukarnia Zarządu Głównego Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji [in Polish].
Program Polskiego Stronnictwa Ludowego («Piast») (uchwalony na kongresie partii w listopadzie 1921 r., ostatecznie wystylizowany przez Radę Naczelną 29 i 30 kwietnia 1922 roku w Warszawie). (1923). In J. Bełcikowski(Comp.), Charakterystyki i programy stronnictw politycznych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Z uwzględnieniem stronnictw żydowskich, ukraińskich, niemieckich, litewskich, białoruskich i rosyjskich na ziemiach polskich. Przewodnik praktyczny dla obywatela. (pp. 16-21). Warszawa: Księgarnia Gustawa Szylinga [in Polish].
Program Polskiego Stronnictwa Ludowego Lewicy. Kraków, 1 czerwca 1919 r. (1969). In S. Lato & W. Stankiewicz (Comp.), Programy stronnictw ludowych. Zbiór dokumentów. (pp. 157-163). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe [in Polish].
Program Polskiego Stronnictwa Ludowego Wyzwolenie. Warszawa, 6 marca 1921 r. (1969). In S. Lato & W. Stankiewicz (Comp.), Programy stronnictw ludowych. Zbiór dokumentów. (pp. 181-195). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe [in Polish].
Program PPS (z roku 1920). (1923). In J. Bełcikowski(Comp.), Charakterystyki i programy stronnictw politycznych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Z uwzględnieniem stronnictw żydowskich, ukraińskich, niemieckich, litewskich, białoruskich i rosyjskich na ziemiach polskich. Przewodnik praktyczny dla obywatela. (pp. 31-34). Warszawa: Księgarnia Gustawa Szylinga [in Polish].
Program Stronnictwa Chłopskiego. Warszawa, 5 czerwca 1927 r. (1967). In S. Giza & S. Lato (Comp.), Materiały źródłowe do historii polskiego ruchu ludowego. (Vol. 2, pp. 261-267). Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza [in Polish].
Program Stronnictwa Ludowego. Warszawa, 15 marca 1931 r. (1969). In S. Lato & W. Stankiewicz (Comp.), Programy stronnictw ludowych. Zbiór dokumentów. (pp. 299-311). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe [in Polish].
Program Związku Ludowo-Narodowego. (1923). In J. Bełcikowski(Comp.), Charakterystyki i programy stronnictw politycznych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Z uwzględnieniem stronnictw żydowskich, ukraińskich, niemieckich, litewskich, białoruskich i rosyjskich na ziemiach polskich. Przewodnik praktyczny dla obywatela. (pp. 22-27). Warszawa: Księgarnia Gustawa Szylinga [in Polish].
Radomski, G. (2000). Narodowa-Demokracja wobec problematyki mniejszości narodowych w Drugiej Rzeczypospolitej w latach 1918–1926. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, cop [in Polish].
Rotshyld, Dzh. (2001). Skhidno-Tsentralna Yevropa mizh dvoma svitovymy viinamy (V. P. Kanash, Trans.). Kyiv: Mehataip [in Ukrainian].
Sprawy językowe w Komisji Konstytucyjnej. (1924, Lipiec 4). Robotnik, (181) [in Polish].
Sprawy oswiatowe. (1927, Czerwiec 19). Wyzwolenie, (25), 5 [in Polish].
Statut i program Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji uchwalone na Kongresie Stronnictwa dnia 11-go października 1931 r. w Katowicach. (1931). Katowice: Nakładem Zarządu Głównego Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji [in Polish].
Szablicka-Żak, J. (1997). Szkolnictwo i oświata w pracach Sejmu Ustawodawczego II Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe [in Polish].
Światło, A.(1981). Oświata a polski ruch robotniczy 1876–1939. Warszawa: Książka i Wiedza [in Polish].
Vasiuta, I. K. (2006). Politychna istoriia Zakhidnoi Ukrainy (1918–1939). Lviv: Kameniar [in Ukrainian].
Wapiski, R. (1980). Narodowa Demokracja 1893–1939: ze studiów nad dziejami myśli nacjonalistycznej. Wrocław; Warszawa; Kraków; Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich [in Polish].
Wynot, E. (1989). The Polish Movement and the Jews, 1918–1939. In Y. Gutman & E. Mendelsohn (Ed.), The Jews of Poland between Two World Wars (pp. 36-55). Hanover; London: University Press of New England [in English].
Zhernoklieiev, O. (2000). Natsionalni menshyny v Zakhidnii Ukraini v mizhvoiennyi period. In V. A. Voinalovych (Ed.), Natsionalni menshyny Ukrainy u XX stolitti: polityko-pravovyi aspekt, (pp. 163-164). Kyiv: NAN Ukrainy, In-t politychnykh ta etnonatsionalnykh doslidzhen [in Ukrainian].